تهران پایتخت ایران دارای حدوداً ۹ میلیون نفر جمعیت دومین کلانشهر خاورمیانه و بيست و پنجمين شهر پرجمعيت و بیست و هفتمين شهر بزرگ جهان است. تهران بزرگترین شهر فارسیزبان و شیعه جهان است. در تهران قومیتها و ادیان دیگر از جمله اهلسنت، مسیحیان، زرتشتیان و یهودیان و بهائیان حضور دارند؛ ولی اکثر جمعیت تهران را شیعیان تشکیل دادهاند.
آبوهوای تهران جزو اقلیم نیمهخشک بوده است. تهران از دامنه رشتهکوههای البرز و دشتها تشکیل شده است. به دلیل توپوگرافی متنوع شهر و وجود کوههای اطراف، مناطق مختلف تهران نیز میتوانند دارای آبوهوای متفاوتی باشند. در شمال تهران به دلیل وجود کوهها و باغات آبوهوای مطلوبتری نسبت به بقیه شهر دارد.
به دلیل تمرکز بنیاد فعالیتهای سیاسی و اقتصادی و فرهنگی در تهران این شهر قصد مهاجرین از شهرهای مختلف کشور شده است. در طول سالها، شهر تهران شاهد تغییرات بسیاری در زمینه معماری و شهرسازی بوده است و بهتدریج با معماری نوین آشنا شده است. این تغییرات شامل ساختوساز ساختمانهای بلند، پلها، پارکها و فضاهای عمومی مدرن و همچنین تغییر در نگرش به طراحی و ساخت شهری است.
بهطورکلی، تهران یک شهر زنده، پرانرژی و پرشور است و علاوه بر اینکه از لحاظ اقتصادی اصلیترین قطب صنعتی و تولیدی کشور است از لحاظ فرهنگی و تاریخی یکی از مراکز توریستی و تفریحی کشور محسوب میشود و سالیانه هزاران نفر برای کسبوکار و تفریح و گردش و خرید به تهران مهاجرت و مسافرت میکنند.
طهران قدیم از گذشتههای بسیار دور طبق گزارشها باستانشناسان دارای قدمت ۷۰۰۰ساله بوده است. اولین گزارش از اسکلت انسان در منطقه مولوی مربوط به ۷ هزار سال پیش و دومین گزارش در ارتفاعات قیطریه مربوط به ۳۳۰۰ سال پیش بوده است.
تهران در روزگاران کهن از توابع ری بوده است. از زمان آریاییها منطقه ری که در حال حاضر منطقه ۲۰ شهرداری تهران است پایتخت اقوام مختلفی از جمله سلجوقیان بوده است و اطراف ری که در حال حاضر شهر کنونی تهران است باغ و بستان بوده است. بعد از حمله مغول در اوایل قرن هفتم مردم از شهرری گریخته و برخی به تهران پناه میآورند. با انتقال مردم از ری به تهران دانش ساختوساز، تجارت و شهروندی مردم توانست آغاز فصل تازهای برای پیشرفت تهران باشد.
نخستین زیرساختهای شهر تهران به دوران صفویان مربوط میشود. در سال ۹۳۳ به فرمان شاهطهماسب صفوی برای حفاظت از پایتخت آن زمان قزوین اطراف تهران ۴ دروازه و ۱۱۴ برج ساخته شد. به دستور مهین بانو خواهر شاهطهماسب در تهران مدرسه و تکیه و حمام و سپس بازار احداث شد و پراهمیت تهران افزوده شد.
تهران بعد از حکومت صفویان محل اقامت افراد مهم حکومتی بوده تا در سال ۱۱۳۹ بیشتر موردتوجه کریمخان زند قرار گرفت و در آن پایهریزیهای لازم برای پایتخت انجام شد و برای مدت کوتاهی نیز پایتخت کریمخان بود.
تهران توسط آقا محمدخان قاجار در نوروز سال ۱۱۵۶ پایتخت پادشاهی قاجاریان اعلام شد، در آن زمان جمعیت تهران تنها ۲۰ هزار نفر و بیشتر مساحت آن را باغ و بستانها فراگرفته بود. در زمان قاجار در شهر تهران اصلاحاتی در راستای بهبودی پایتخت انجام شد؛ اما بیشترین تغییرات بنیادی مربوط به دوران ناصری است. تأسیس ادارات و بیمارستان و دارالفنون و اصلاح جادهها طرح نقشه جدید شهر از مهمترین اقدامات در این دوران بود و باعث شد تهران به بزرگترین شهر ایران با ۲۵۰ هزار نفر جمعیت تبدیل شود. دوران مدرنیته پایتخت از دوران پهلوی شروع شد و با تمرکز امور کشور در تهران جمعیت تهران شروع به افزایش شد. در این دوران عمده فعالیتهای سیاسی و تجاری و اداری در پایتخت قرار گرفت.
گامهای مهم این دوران ساخت دانشگاه تهران و ایستگاه راهآهن و کارخانهها صنعتی همچون کارخانه سیمان و بلورسازی و چیتسازی و دخانیات میتوان اشاره کرد.
جنگ جهانی دوم تأثیر منفی در پیشرفت و توسعه پایتخت داشت و باعث توقف و یا کندی پیشرفت پروژههای توسعهای داشت.
روند توسعه تهران با ساخت شهرکهایی با طرح اروپایی از جمله تهرانپارس و نارمک و شهرآرا و گیشا و شهرک اکباتان و همچنین اتوبانهای ازجمله پارکوی و شاهنشاهی و افسریه و ایوبی آغاز شد و تهران را به یک کلانشهر بینالمللی تبدیل کرد.
تهران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی همچنان پایتخت ایران است و با مهاجرت بسیاری از مردم کشور به پایتخت، تهران همچنان جزو کلانشهرهای خاورمیانه باقیمانده است؛ اما این مهاجرتهای بیرویه و افزایش جمعیت در شهر منجر به بروز مشکلاتی همچون ترافیک، آلودگی هوا و آلودگی صوتی در پایتخت شده است.
کلانشهر تهران در حال حاضر به ۲۲ منطقه تقسیمبندیشده است. هریک از مناطق شامل محلههایی است که به تفکیک به آنها اشاره میکنیم:
منطقه ۱:
ازگل، اقدسیه، الهیه، امامزاده قاسم (ع)، اوین، باغ فردوس، تجریش، جماران، چیذر، دارآباد، دربند، دزاشیب، درکه، کاشانک، زعفرانیه، سوهانک، شهرک محلاتی (مینیسیتی)، فرمانیه، فرشته، قیطریه
منطقه ۲:
سعادتآباد، شهرک غرب، کوی فراز، شهرک مخابرات، فرحزاد، برق آلستوم، ستارخان، صادقیه، بلوار مرزداران، گیشا، تهرانویلا، شهرآرا، طرشت، دریان نو
منطقه ۳:
اختیاریه، پاسداران، دولت، دیباجی جنوبی، دروس، جردن (آفریقا)، ولیعصر، کاووسیه، امانیه، سیدخندان (جلفا)، ظفر، قلهک، میرداماد، ونک، آرارات
منطقه ۴:
تهرانپارس، حکیمیه، بلوار پروین، سراج، شمسآباد، مجیدیه، شمیران نو، علم و صنعت، فرجام، قنات کوثر، لویزان، شیان، مهران، نارمک، هروی، هنگام
منطقه ۵:
آیتالله کاشانی، اشرفی اصفهانی، باغ فیض، بلوار فردوس، پونک، جنتآباد، حصارک، سازمان برنامه، شاهین، شهر زیبا، شهرک آپادانا، شهرک اکباتان، شهرک اندیشه، شهرک پرواز، شهرک کوهسار، شهرک نفت، ارم، اندیشه
منطقه ۶:
آرژانتین، امیرآباد، ایرانشهر، بهجتآباد، جمالزاده، ساعی، عباسآباد، فاطمی (میدان جهاد)، قائممقام، سنایی، قزلقلعه، بلوار کشاورز، کریمخان، گاندی، میدان ولیعصر، یوسفآباد
منطقه ۷:
ارامنه (محله نجیبان)، امجدیه، اندیشه (عباسآباد)، خاقانی، باغ صبا (سهروردی)، بهار، حشمتیه، خواجهنصیر - حقوقی، دبستان - مجیدیه، سبلان، قصر، مطهری (تختطاووس)، نامجو، نظامآباد، نیلوفر (شهید قندی)
منطقه ۸:
تهرانپارس جنوبی، تسلیحات، در دشت، زرکش، فدک، کرمان، لشکر، مجیدیه جنوبی، مدائن ، نارمک جنوبی، وحیدیه، هفتحوض (میدان نبوت)، سبلان
منطقه ۹:
استاد معین، امامزاده عبدالله، دکتر هوشیار، مهرآباد، شمشیری، سرآسیاب مهرآباد، شهید دستغیب، فتح، فرودگاه مهرآباد جنوبی
منطقه ۱۰:
بریانک، سلیمانی_تیموری، شبیری_جی، سلسبیل (رودکی)، هاشمی، زنجان جنوبی، آذربایجان، آزادی، امام خمینی (توپخانه)، جیحون، خوش، دامپزشکی، قصرالدشت، نواب، کارون، کمیل
منطقه ۱۱:
شیخهادی، انقلاب، امیریه (فرهنگ)، فروزش - امیر بهادر، قلمستان، منیریه، حشمتالدوله، جمالزاده، پاستور، اسکندری، دخانیات (سلامت)، مخصوص، جمهوری، حر (باغشاه)، انبار نفت، آگاهی، راهآهن، عباسی، هلالاحمر، حسنآباد
منطقه ۱۲:
فردوسی، بهارستان، امامزاده یحیی، پامنار، بازار بزرگ، سنگلج، هرندی (دروازه غار)، آبشار، قیام، کوثر، ایران، دروازهشمیران (کلهر)، امینحضور (سرچشمه)، ۱۵ خرداد، پیچشمیران، خراسان، ری، سعدی، لالهزار نو، مولوی
منطقه ۱۳:
صفا، شهید اسدی، زاهد گیلانی، اشراقی (قاسمآباد)، دهقان، پیروزی، حافظیه، شورا، آشتیانی، سرخهحصار، زینبیه، تهراننو، میدان امامت، نیرو هوائی
منطقه ۱۴:
فرحآباد، نبرد، قصر فیروزه، شهید محلاتی (آهنگ سابق)، آهنگ، خاوران، تاکسیرانی، دولاب، پرستار، ابوذر، شهید گمنام، نبی اکرم (ص)، پاسدار گمنام (شکیب/ شکیبا)، شاهد (شهرابی)، سرآسیاب دولاب، شیوا، صد دستگاه، مینا (دژکام)، آهنگران، جابری (نیکنام)
منطقه ۱۵:
مشیریه، خاوران، آهنگ، خاور شهر، قیام دشت، والفجر، مسعودیه، افسریه، رضویه، کیانشهر، اتابک، شهید بروجردی، هاشمآباد، ابوذر، مطهری، طیب، بیسیم، شوش، مینابی
منطقه ۱۶:
جوادیه، خزانه، نازیآباد، شهرک بعثت، یاخچی آباد، تختی، علیآباد جنوبی و شمالی، باغ آذری، راهآهن، رجایی، هلالاحمر
منطقه ۱۷:
ابوذر غربی، آذری، امامزاده حسن، یافتآباد، جلیلی، زهتابی، زمزم، سجاد، گلچین، وصفنارد، ابوذر شرقی، باغ خزانه، بلورسازی، مقدم، قلعه مرغی
منطقه ۱۸:
شهرک فردوس، تولیددارو، بهداشت، رجائی، یافتآباد، شادآباد، هفده شهریور، شهرک امام خمینی، صادقیه جنوبی، شمسآباد، خلیجفارس، سعید آباد، شهرک ولیعصر، شهرک صاحبالزمان
منطقه ۱۹:
خانیآباد نو، اسفندیاری و بستان، بهمنیار، شریعتی، شکوفه، نعمتآباد، دولتخواه، اسماعیلآباد، شهید کاظمی، شهرک رسالت، عبدلآباد، بوستان ولایت
منطقه ۲۰:
اقدسیه شهرری، صفائیه، ظهیرآباد، شهید غیوری، جوانمرد قصاب، حمزهآباد، دیلمان، فیروزآبادی، منصوریه - منگل، ۱۳ آبان، دولتآباد، شهادت، استخر، بهشتی، سر تخت، علائین، نفر آباد، شهید آوینی (ولیآباد)، امینآباد
منطقه ۲۱:
شهرک دریا، تهرانسر، باشگاه نفت، شهرک پاسداران، شهرک آزادی، شهرک فرهنگیان، شهرک استقلال، شهرک دانشگاه، چیتگر شمالی، چیتگر جنوبی (شهرک ۲۲ بهمن)، ویلا شهر، وردآورد، شهرک غزالی، شهرک شهرداری، شهرک دانشگاه شریف
منطقه ۲۲:
دهکده المپیک، زیبادشت، گلستان غربی، امید - دژبان، شهید باقری، آزادشهر، پیکانشهر، دریاچه چیتگر، شهرک گلستان (راهآهن)
دسترسی به شهر تهران از طریق سهراه هوایی، زمینی و ریلی امکانپذیر است. تهران دارای دو فرودگاه هواپیمایی امام خمینی و مهرآباد برای دسترسی هوایی و یک ایستگاه راهآهن برای دسترسی ریلی به شهرهای دیگر را دارد. دسترسی جادهای از طریق آزادراهها صورت میگیرد.
آزادراههای تهران شامل:
- آزادراه تهران - کرج
- آزادراه غدیر
- آزادراه تهران - شمال
- آزادراه تهران - پردیس
- آزادراه ساوه - تهران
- آزادراه تهران - قم
- آزادراه شهدای البرز
- آزادراه شهید قاسم سلیمانی
دسترسی داخل شهر از طریق اتوبان و بزرگراهها برای مناطق داخلی و شمال به جنوب و شرق به غرب شهر مورداستفاده قرار میگیرد.
بزرگراهها و اتوبانهای تهران شامل:
- بزرگراه امام علی
- بزرگراه آزادگان
- بزرگراه اشرفی اصفهانی
- بزرگراه آیتالله حکیم
- بزرگراه آیتالله سعیدی
- بزرگراه آیتالله کاشانی
- بزرگراه آیتالله هاشمی رفسنجانی
- بزرگراه بعثت
- بزرگراه علامه جعفری
- بزرگراه شهید بابایی
- بزرگراه فتح
- بزرگراه شهید همت
- بزرگراه شهید آبشناسان
- بزرگراه جلال آلاحمد
- بزرگراه شهید محلاتی
- بزرگراه شهید قاسم سلیمانی
- بزرگراه صدر
- بزرگراه شهید زینالدین
- بزرگراه شهید باقری
- بزرگراه شهید باکری
- بزرگراه بسیج
- بزرگراه شهید چمران
- بزرگراه کردستان
- بزرگراه شهید مدرس
- بزرگراه محمدعلی جناح
- بزرگراه نواب صفوی
- بزرگراه شهید صیاد شیرازی
- بزرگراه شهید ستاری
- بزرگراه شهید تندگویان
- بزرگراه یادگار امام
- بزرگراه بهشتزهرا
- بزرگراه شهید دوران
- بزرگراه شهید کاظمی
- بزرگراه شهید چراغی
- بزرگراه قلعه مرغی
- بزرگراه شهید گمنام
- بزرگراه شهید حقانی
- بزرگراه شیخ فضلالله نوری
- بزرگراه شهید یاسینی
حملونقل عمومی داخل تهران شامل:
- خطوط مترو
- خطوط اتوبوسرانی
- خطوط بیآرتی
- خطوط تاکسیرانی
تهران به دلیل قدمت تاریخی که دارد جزو برترین شهرهای توریستی کشور میباشد و سالیانه هزاران گردشگر و توریست از داخل و خارج از کشور برای بازدید از پایتخت وارد شهر تهران میشوند.
از جمله مهمترین و معروفترین مراکز تاریخی و فرهنگی شهر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاخ گلستان تنها میراث جهانی یونسکو تهران
- مجموعه بزرگ فرهنگی تاریخی سعدآباد
- مجموعه کاخموزه نیاوران
- خیابان سی تیر
- موزه ملی ایران بزرگترین و قدیمیترین موزه کشور
- موزه آبگینه و سفال، خانه قوامالسلطنه
- خانهموزه مقدم، زیباترین خانه تاریخی تهران
- میدان حسنآباد
- سردر باغ ملی و میدان مشق، اولین نماد شهر تهران
- میدان امام خمینی یا میدان توپخانه
- میدان تجریش و بازار تجریش
- عمارت مسعودیه
- بازار تهران، قلب اقتصادی پایتخت
- باغموزه نگارستان
- امامزاده صالح
- حرم شاه عبدالعظیم معروفترین مکان زیارتی تهران
- امامزاده عبدالله یکی از تاریخیترین گورستانهای تهران
- خانه هنرمندان تهران
- آرامستان ظهیرالدوله
- محله عودلاجان
- برج طغرل ری، بنایی بهجایمانده از دوران سلجوقیان
- کاروانسرای خانات، بزرگترین کاروانسرای درونشهری تهران
- باغموزه قصر، اولین زندان متمرکز تهران
- موزه زمان یا موزه تماشاگه زمان
- باغموزه فردوس و موزه سینما
- برج آزادی
- موزه جنگ یا خانه تاریخی تیمورتاش
- گورستان ابن بابویه
- آتشکده آدریان، تنها آتشکده تهران
- خانهموزه سیمین و جلال
- خانهموزه دکتر حسابی
- سرای روشن یا سرای خان
- کلیسای سرکیس مقدس، معروفترین کلیسای تهران
- کتابخانه و موزه ملک، یکی از شش کتابخانه بزرگ ایران
- مسجد سپهسالار از قدیمیترین و بزرگترین مساجد تهران
- خانه ظهیرالاسلام
تهران علاوه بر مراکز تاریخی و فرهنگی دارای مراکز مذهبی مهمی برای ادیان مختلف است.
ازجمله مراکز مهم مذهبی:
- حرم شاه عبدالعظیم حسنی
- مصلی تهران
- امامزاده صالح
- امامزاده داوود
- آتشکده زرتشتیان آدریان
- کلیسای سنت سرکیس
- مسجدشاه یا مسجد سلطانی
- امامزاده قاسم
- زورخانه آیتالله طالقانی
- امام زاده علیاکبر چیذر
- امامزادگان عینعلی و زینعلی
- حسینیه ارشاد
- آرامگاه امام خمینی (ره)
- آرامگاه بیبیشهربانو
- امام زاده عبدالله طرشتی
- امام زاده سید ولی
- امام زاده اسماعیل
- مسجد حاج قنبرعلی خان
- مسجد مشیرالسلطنه
- مسجد سید عزیزالله
- مسجد شیخ عبدالحسین
- مسجد حاج رجبعلی
- مسجد سپهسالار
- مسجد جامع بازار تهران
- مسجد ارگ
تهران یکی از مهمترین مراکز تجاری کشور است که بسیاری از مردم کشور در طول سال برای خرید به پایتخت مراجعه میکنند. از جمله مهمترین این مراکز میتوان به:
- بازار بزرگ تهران
- بازار تجریش
- مرکز خرید ایران مال
- مرکز خرید کوروش
- مرکز خرید بام بلند
- مرکز خرید سرزمین کودک آفتاب
- مرکز خرید گلستان
- مرکز خرید مگامال
- مرکز خرید میلاد نور
- مرکز خرید تیراژه
- مرکز خرید بوستان
- مرکز خرید گلدیس
- مرکز خرید سمرقند
- مرکز خرید آرن
- مرکز خرید اپال
- مرکز خرید نیایش مال
- مرکز خرید ارگ تجریش
- مرکز خرید پالادیوم
- مرکز خرید تندیس
- مرکز خرید روشا
- مرکز خرید آوا سنتر
- مرکز خرید سامسنتر
- مرکز خرید آرتمیس
- مرکز خرید سانا
- مرکز خرید مدرن الهیه
- مرکز خرید قائم
- مرکز خرید چارسو
- مرکز خرید ونک
- مرکز خرید دلگشا
- مراکز خرید شرق تهران
- مرکز خرید هدیش مال
- مرکز خرید اسکای سنتر
- مرکز خرید دنیای نور
- مرکز خرید صبا
- مرکز خرید سون سنتر
- مرکز خرید پارسیان
- مرکز خرید سیوان
- مرکز خرید کسا
- مرکز خرید پانوراما
وجود پیشرفتهترین تجهیزات و درمانها در بیمارستانهای تهران سالیانه بسیاری از مردم از داخل و خارج ایران برای درمان به تهران مراجعه میکنند. از معروفترین و مهمترین بیمارستانها و مراکز درمانی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیمارستان میلاد
- بیمارستان شهید رجایی
- بیمارستان شهدای تجریش
- بیمارستان اختر
- بیمارستان سینا
- بیمارستان فارابی
- بیمارستان فیروزگر
- بیمارستان امام خمینی (ره)
- بیمارستان ۱۵ خرداد
- مرکز قلب تهران
- بیمارستان الغدیر
- بیمارستان آرش
- بیمارستان نجمیه
- بیمارستان آتیه
- بیمارستان عرفان
- بیمارستان نیکان
- بیمارستان پارسیان
- بیمارستان جم
- بیمارستان خاتمالانبیا
- بیمارستان دی
- بیمارستان بهمن
- بیمارستان محب مهر
- بیمارستان مادران
از دانشگاهها و مراکز علمی تحقیقاتی مهم پایتخت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- دانشگاه تهران
- دانشگاه صنعتی شریف
- دانشگاه صنعتی امیرکبیر
- دانشگاه علوم پزشکی تهران
- دانشگاه علم و صنعت
- دانشگاه علوم و تحقیقات
- دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
- دانشگاه تربیتمدرس
- دانشگاه هنر تهران
- دانشگاه شهید بهشتی
- پژوهشگاه صنعت نفت
- پژوهشگاه علومانسانی و مطالعات فرهنگی
- پژوهشگاه دانشهای بنیادی
- مؤسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی
- مؤسسه تحقیقاتی و تولیدی انستیتو پاستور ایران
در پایتخت مراکز تفریحی فراوانی برای خانوادهها و جوانان و کوکان در نظر گرفته شده است. این مکانها از فضاهای طبیعی و مدرن تشکیل شده است. از جمله مراکز تفریحی:
- دربند
- درکه
- توچال
- دارآباد
- بام تهران
- سینماهای تهران
- موزه سینما
- گالریهای تهران
- خانه هنرمندان
- کتابفروشیهای تهران
- پل طبیعت
- باغ پرندگان
- باغ گیاهشناسی
- باغ کتاب تهران
- زیپلاین
- بانجی جامپینگ توچال
- کارتینگهای تهران
- اتاق فرارهای تهران
- پینت بالهای تهران
- لیزر تگهای تهران
- پیست دوچرخهسواری جامین
- غواصی اسکوبا
- پاراگلایدر
- اسکی
- گلف
تهران بهعنوان پایتخت ایران، دارای تعداد زیادی پارک و بوستان است که فضاهای سبز زیبا و آرامش بخشی را برای ساکنان و بازدیدکنندگان فراهم میکنند. از جمله پارکهای معروف تهران میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- پارک چیتگر
- پارک جنگلی لویزان
- پارک یاس فاطمی
- پارک جنگلی توسکا
- پارک ملت
- پارک جوانمردان
- پارک پلیس
- پارک آزادگان
- پارک لاله
- پارک ملت
- پارک نیاوران
- پارک ساعی
- پارک لویزان
- پارک پردیسان
- پارک جوانمردان
- پارک پلیس
- پارک طالقانی
- پارک آبوآتش
- آبشار تهران
- پارکشهر
- بوستان ولایت
- پارک جمشیدیه
- بوستان بهشت مادران